Als student en als promovendus deed ik altijd heel hard mijn best, omdat ik bang was dat ik anders zou eindigen met een winkelwagentje achter het Centraal Station. Toen ik deze angst eens deelde met een collega, slaakte die een zucht van verlichting. Zij bleek precies dezelfde angst te hebben, hoewel met een iets ander denkbeeldig einde (in haar variant was dat een doos in het Vondelpark).

Een andere gelauwerde collega is structureel bang dat de academische gemeenschap binnenkort zal beseffen dat al zijn onderzoek berust op een misverstand, en dat hij onslagen zal worden wegens oplichting. Daar had ik nog niet aan gedacht. Omdat de kans op een winkelwagentje achter CS niet meer helemaal reëel is, heb ik zijn angst geadopteerd. Dat op een dag iemand een artikel schrijft waaruit glashelder wordt dat al mijn ideeën gebakken lucht zijn. Daarna word ik ontslagen wegens het onzorgvuldig verzinnen van theorieën. Misschien zul je denken: dat kan toch helemaal niet, als je artikelen met vlag en wimpel de peer review passeren? Dat is naïef. Ik kan me dat artikel levendig voorstellen, omdat ik het zelf gemakkelijk zou kunnen schrijven.

Die collega’s van mij zijn allebei wetenschappelijke succesverhalen. Met mij gaat het ook niet slecht. Je zou zeggen: hou dan toch op met die gekkigheid. Maar onze angsten zijn niet geheel ongegrond. Aan veel academici zit een steekje los. Ik durf voor mijzelf geen uitzondering te maken. Van sommige collega’s weet ik wel zeker dat zij het in de buitenwereld niet zouden redden. Soms zijn dat de beste wetenschappers. Ik heb een hoogleraar gekend die zulke rare uitspraken deed dat ik me afvroeg of hij ze wel allemaal op een rijtje had. Hij kwam altijd een tientje lenen, omdat hij van zijn vrouw geen pinpas mocht. Wanneer ik zijn uitspraken verifieerde bleken ze soms onzin, maar vaker bevatten ze briljante inzichten. Dat kan ik aantonen.

De Universiteit is in bepaalde opzichten te vergelijken met een reservaat. Een plek voor bedreigde menssoorten, die eigenlijk weinig kunnen behalve denken. Waar briljante gekken hoger in de pikorde staan dan oergezonde maar saaie geesten. In de geschiedenis is een paar keer geprobeerd zulke intellectuele vrijplaatsen te hervormen naar de ideeën van religieuzen, bureaucraten, en wereldverbeteraars. Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie zijn bekende voorbeelden. Met zulke experimenten is het slecht afgelopen. Wees maar blij dat je in een land woont waar universitaire reservaten bestaan.