Laatst zag ik een vrouw die uit het tv-programma Idols vloog en daarbij aantekende dat zij dat niet erg vond, omdat God er een bedoeling mee had. In de beleving van deze vrouw kijkt God dus niet alleen naar Idols, maar maakt hij zich daarnaast druk over de vraag wie er naar de volgende ronde moet. Blijkbaar vindt God het dan ook nog nodig om te sjoemelen met het stemgedrag van de Nederlanders door hier en daar een mening te manipuleren. En dat allemaal omdat hij het wel welletjes vindt met de Idols-loopbaan van de zangeres in kwestie.

Zulke mensen hebben het maar moeilijk. Zij denken dat alles met alles samenhangt, dat toeval niet bestaat, en dat er niets gebeurt zonder reden. Daardoor leven zij in een holistisch universum vol bedoelingen. Als de koffie op is, of het gaat regenen, of zij hebben een lekke band: al zulke pietepeuterige gebeurtenissen zijn in hun wereldbeeld zorgvuldig georchestreerd in een gigantische symfonie van betekenis. Het is dan natuurlijk ook nog de bedoeling om de zin van al deze gebeurtenissen uit te knobbelen en daaraan heeft men, lijkt mij, al snel een dagtaak.

Wie een holistisch wereldbeeld heeft woont in zo’n benauwde roman van Harry Mulisch, waarin alle gebeurtenissen een plek hebben in een groter verhaal. Dat lijkt mij niet prettig wonen. Je houdt als individu bijvoorbeeld geen centje vrijheid over om de zin van het leven zelf te bepalen, zoals Jaap van Heerden heeft opgemerkt in het prachtige essay ‘Wees blij dat het leven geen zin heeft’. Als er namelijk een zin van het leven was, dan werd de betekenis van je daden daardoor onmiddellijk gedetermineerd.

Hiertegenover staat een wereldbeeld waarin gebeurtenissen alleen betekenis hebben voor zover wij die toekennen. Haal je ons (en alle andere intelligente levensvormen, mochten die er zijn) uit het universum, dan hou je niks geen betekenis over. Dan is alles zinloos. Planeten draaien hun baantjes om de zon omdat zij niet anders kunnen. Maar zij bedoelen daar niets mee. Een heerlijke gedachte vind ik dat.

Waarom willen zoveel mensen dan toch wonen in een roman van Mulisch? Ik denk dat het kwestie is van verdedigingsmechanismen. Die Idols-zangeres kon er niets aan doen dat zij eruit vloog, want die gebeurtenis had een diepere betekenis. Het was, met andere woorden, niet haar eigen schuld, maar die van God.