Je hoort tegenwoordig weer vaak dat de universiteit teveel een ivoren toren is. Meestal betekent dat, dat onderzoekers zich meer met vraagstukken bezig moeten houden die maatschappelijk relevant zijn. Ik vind dat een slecht idee.

Mensen die pleiten voor maatschappelijk relevant onderzoek vergeten vaak dat planeconomische ideeën al vaker op de wetenschap zijn toegepast. Dat heeft soms geleid tot desastreuze ontwikkelingen – ik noem eugenetica en atoombom – maar meestal tot niets. Vroeger verbleven onderzoekers bijvoorbeeld aan het hof van een vorst. Daar moesten zij maatschappelijk relevant onderzoek doen, zoals lood in goud veranderen en levenselixirs brouwen. Veel onderzoekers rekten hun levensduur door de vorst keer op keer te verzekeren dat de steen der wijzen bijna af was, en dat het levenselixir ook niet lang meer op zich zou laten wachten.

Op zeker moment in de geschiedenis kwam een verlichte vorst op het idee om al die rare, in zichzelf gekeerde intellectuele types maar in een groot gebouw te zetten met een hek eromheen, zodat zij geen last hadden van de maatschappij, en de maatschappij niet van hun. Dat bleek een geniaal plan, want sindsdien is het stukken beter gegaan met de wetenschap.  Met andere woorden: de ivoren toren is een van de beste ideeën uit de intellectuele geschiedenis.

Waarom werkt de ivoren toren zo goed? Dat komt omdat wetenschap moeilijk is. De maatschappij heeft, net als de middeleeuwse vorst, geen flauw idee welke kant het op moet met het onderzoek, omdat zij geen klap van wetenschap begrijpt. De maatschappij kan best willen weten waarom vandalen bushokjes in elkaar schoppen, maar een eerlijk psycholoog zal toch moeten toegeven dat het, wetenschappelijk gezien, een raadsel is dat U in staat bent deze column te lezen, en dat de verklaring van het gedrag van vandalen derhalve nog een brug te ver is.

Als onderzoekers gedwongen worden de maatschappelijke relevantie van hun onderzoek aan te geven, dan kunnen ze eigenlijk maar één ding doen, en dat is proberen U voor de gek te houden. De onderzoeker zal dan een onzinargument uit de kast halen om te onderbouwen dat priming-onderzoek binnenkort tot maatschappelijk relevante resultaten zal leiden, net zoals alchemisten de vorst steeds bleven verzekeren dat het levenselixir bijna af was. Dus als de maatschappij vraagt om een universiteit die midden in de samenleving staat, dan vraagt zij erom gefopt te worden. Dan kunnen we de ivoren toren beter nog een verdieping hoger maken.